Rầy bông xoài

Thành phần Rầy trên bông Xoài rất phong phú, gồm ít nhất 3 loài, trong đó quan trọng nhất là 2 loài:

Idioscopus niveosparsus (Lethierry)

Idioscopus clypealis (Lethierry)

Họ: Cicadellidae - Bộ Homoptera

TÌNH HÌNH PHÂN BỐ VÀ KÝ CHỦ

Hiện diện tại Ấn Ðộ, Trung quốc, Thái Lan, Phi Luật Tân, Mã Lai, Indonesia, Cambodia, Pakistan, Sri lanka, Myanmar, Bangladesh, Nepal, Việt Nam (Crop Protection Compendium, Module 1, CD của CAB).

Cho đến nay hai loài nêu trên chỉ được ghi nhận gây hại chủ yếu trên cây Xoài  (Mangifera  indica). Mặc dù theo Sohi (1990), I. niveosparsus cũng đã được ghi nhận trên các loại Cam quít, các loài thuộc nhóm Calopyllum và cả trên cây Sabô (Hồng Xiêm) Manilkara zapota,  tuy nhiên các tác giả này không rõ là chúng có thể bắt cặp hoặc phát triển trên các cây này hay không. Tại ÐBSCL, các khảo sát trước đây cho thấy hai loài trên chỉ gây hại trên Xoài và không ghi nhận trên các loại cây khác.

ÐẶC ÐIỂM HÌNH THÁI

Cả hai loài đều có hình dạng tương tự nhau, với  đầu tròn, rộng, cơ thể có dạng cái nêm. Thành trùng có mầu xanh nâu hay xanh nhạt, dài khoảng 4 mm, chiều dài của ấu trùng mới nở  khoảng  0,90 mm . Ấu trùng tuổi cuối có chiều dài cơ thể: 3,7- 3,8 mm, mầu sắc biến đổi từ trắng đến xanh hoặc vàng đen. Trứng mới đẻ có mầu trắng sau đó có mầu trắng sữa, kích thước khoảng 0,86 x 0,30 mm.

  
Thành trùng và ấu trùng rầy bông xoài
(nguồn: Trần Văn Hai)

ÐẶC ÐIỂM SINH HỌC VÀ GÂY HẠI 

Cả hai loài đều có các đặc điểm sinh học tương tự nhau, tuy nhiên I. niveoparsus thường đẻ trên cả lá non và bông nhưng I. clypealis chủ yếu chỉ đẻ  trên bông. Thành trùng hiện diện suốt năm trên cây trong những vết nứt của cây  và mật số gia tăng khi cây ra lá non và trổ bông.

Trứng được đẻ thành từng trứng một trong nụ bông, trong  gân lá, trong phiến lá  và cả trong cuống của chồi non, hoặc  cuống bông, một con Cái có thể đẻ từ 100-200 trứng. Thành trùng rất linh hoạt, sau khi vũ hóa, thành trùng di chuyển ngay đến chồi non hoặc bông để đẻ trứng. Khi mật số Rầy cao, có thể nghe tiếng nhẩy xào xạc của Rầy trong lá. Khi Xoài trổ bông thì Rầy tập trung chích hút bông Xoài.

Kết quả khảo sát của Hiremath  SC và TS Thontadarya (1991) tại Ấn Ðộ  qua phương pháp  nuôi trong phòng thí nghiệm và sau đó nuôi thành trùng trong lồng đặt ngoài trời  ghi nhận: cả 2 loài I. niveosparsus và I. clypealis  đều có thời gian ủ trứng là 5 ngày. T1: 2-3 ngày. Thời gian của các tuổi ấu trùng được ghi nhận như sau:  T2, T3 và T4 của I. niveosparsus và I. clypealis lần lượt là 2-3, 2-3, 3-4 ngày và  3-4, 3-4 và 3-4 ngày. Thời gian sống của thành trùng I. niveosparsus: 4-7 ngày và của I. clyealis: 3-6 ngày. Nhìn chung kết quả của 2 tác giả trên đều cho thấy chu kỳ sinh trưởng giữa 2 loài gần như không khác biệt, chu kỳ sinh trưởng từ trứng đến thành trùng kéo dài khoảng 16-21 ngày.

Mật số Rầy thường xuất hiện rõ khi  cây bắt đầu trổ bông và đạt đỉnh cao vào giai đoạn nở hoa sau đó sẽ giảm dần. Khi trái đã lớn khoảng đầu ngón tay cái thì gần như không còn phát hiện Rầy nữa.

Rầy bông Xoài là đối tượng gây hại quan trọng nhất trên Xoài không những tại Việt Nam mà cả các vùng trồng Xoài khác trên thế giới như Phi luật Tân, Thái Lan, Ấn Ðộ. Nhiều công trình nghiên cứu trong và ngoài nước cho thấy nhóm này có thể gây hại trầm trọng vào giai đoạn ra hoa Xoài, tùy theo mật số hiện diện, năng suất có thể thất thu từ  20-100%.

Cả thành trùng và ấu trùng đều chích hút nhựa của  bông và lá non tuy nhiên sự thiệt hại gây ra  chủ yếu trên bông. Bông bị rầy chích hút sẽ trở nên nâu, khô và sau đó sẽ bị rụng làm cây không có khả năng đậu trái. Rầy còn tiết ra mật ngọt, tạo điều kiện cho nấm bồ hóng phát triển trên bông và trên lá, cành  nơi Rầy sinh sống, làm ảnh hưởng đến sự quang hợp của cây.

Bên cạnh đó, khi phát triển với mật số cao, động tác đẻ trứng trên các bộ phận non (cuống lá non, cuống bông, bông)  sẽ gây nhiều vết thương cho cây và có thể gây chết những bộ phận này. Khi bị nhiễm nặng, trên một chùm bông có thể phát hiện đến hàng ngàn con Rầy.

TRIỆU CHỨNG

Triệu chứng bị hại  do Rầy bông Xoài gây ra  rất dễ nhận diện do Rầy thường hiện diện trên bông và lá non (trước khi trổ bông). Khi bị hại, có thể quan sát thấy bông khô, nâu và rụng, cả phát hoa có thể bị rụng toàn bộ bông, chỉ còn trơ trụi lại cành nhỏ. Ngoài ra, sự hiện diện của nấm bồ hóng trên bông, lá, cành và  trên trái non  cũng là một triệu chứng rất điển hình.

THIÊN ÐỊCH

Trong điều kiện tự nhiên Rầy bông bị rất nhiều loài động vật  và vi sinh vật tấn công như Nhện thiên địch, Bọ rùa, Chrysops, Nấm ký sinh Verticillium lecanii,Hirsutella versicolor  và Beauveria bassiana.

Ở giai đoạn trứng, Rầy bông cũng thường bị các loài Ong Eulophids, Mymarids ký  sinh. Chou KC. và Chou Ly (1990) ghi nhận tại Ðài Loan  có 5 loài ký  sinh trênI. clypealis như Gonatocerus sp., Erythmelus sp., Mirufens sp., Tetrastichus sp.   Centrodora idioceri, trong  đó Gonatocerus chiếm tỉ lệ kí sinh cao nhất(78,6%).

BIỆN PHÁP PHÒNG TRỊ

Sau khi thu hoạch cần tiến hành công tác xén tỉa cành, vệ sinh vườn  cho vườn được thông thoáng  nhằm hạn chế sự gây hại của Rầy.

Trước giai đoạn ra bông (từ 1 đến 2 tuần)  sử dụng bẫy đèn để thu hút thành trùng.

Ở những vùng thường xuyên bị nhiễm Rầy, nên phun ngừa vào giai đoạn Xoài vừa ra nụ hoa khi phát hiện có sự hiện diện của Rầy trên lá. Có thể sử dụng các loại thuốc đặc trị Rầy và các loại thuốc gốc Cúc hoặc Lân tổng hợp. Các thí nghiệm tại Ấn Ðộ  ghi nhận thuốc trừ sâu Dimethoate, Phosalone (Dakshinamurthy- 1984) và  Phosphamidon (Shukla RP. và Prasad VG, 1984) tỏ ra có hiệu quả cao đối với I. clypealis. Tại Bangladesh, các thử nghiệm của Alam SN, Sarker D, Karim MA và Uddin M. (1996) cho thấy các loại thuốc như Cypermethrin và Fenvalerate có hiệu quả rất cao đối với các loài Idiosparsus. Qui trình phòng trị Rầy bông trên Xoài tại Thái Lan (IPM Thai-German Team,1996) khuyến cáo có thể sử dụng các loại thuốc như: Cyfluthrin, Cyhalothrin L, Cypermethrin, Deltamethrin, Fenvalerate và Permethrin.